Nguồn gốc và ý nghĩa của tết Trung thu

Tết Trung thu là gì?

Tết Trung thu còn được biết đến với nhiều tên gọi khác như ngày Rằm tháng 8, Rằm Trung thu, tết trông trăng, tết hoa đăng… 

Tết Trung thu trong tiếng Trung gọi là Zhōngqiū jié (chữ Hán: 中秋节), tiếng Hàn gọi là lễ Tạ ơn Chuseok (chữ Hangeul: 추석), tiếng Nhật gọi là Tsukimi (chữ Kanji/Hiragana: 中秋節/ちゅうしゅう)

Tết Trung thu đúng như tên gọi, là ngày giữa mùa thu, ngày trăng tròn đầu tiên sau tiết thu phân tức ngày 15 tháng 8 Âm lịch hằng năm. Đây là một trong những ngày lễ quan trọng trong văn hóa tín ngưỡng của khu vực Đông Á nói chung và ở Việt Nam nói riêng. 

Nguồn gốc của tết Trung thu

Trên thực tế, chưa có tài liệu nào chắc chắn 100% về nguồn gốc của ngày tết Trung thu tại Việt Nam nhưng theo nhiều, tết Trung thu có nguồn gốc từ Trung Quốc. 

Theo tài liệu của người Trung Quốc, tết Trung thu có nhiều nguồn gốc khác nhau. Có tài liệu cho rằng tết Trung thu có nguồn gốc từ chuyện tình Hằng Nga và Hậu Nghệ, có tài liệu lại cho rằng tết Trung thu có từ thời vua Đường Duệ Tôn, bắt nguồn từ tích vua du ngoạn đêm rằm tháng tám gặp một vị tiên ông râu tóc bạc phơ. Tiên ông hóa phép ra cầu vồng, nhà vua trèo lên cầu vồng nhờ đó mà có cơ hội dạo chơi nơi cung trăng - Quảng Hàn Cung (hay còn gọi là Nguyệt cung). Khi trở về vua luyến tiếc khung cảnh thần tiên thơ mộng nên đặt ra tết Trung thu.

Trên thực tế, người Trung Hoa đã bắt đầu tổ chức các lễ hội mừng mùa thu hoạch vào đêm trăng tròn mùa thu kể từ đời nhà Thương. Từ Trung thu (chữ Hán: 中秋) cũng đã xuất hiện trong sách Chu Lễ từ thời Tây Chu. Như vậy có nghĩa là phong tục tổ chức lễ hội đêm rằm mùa thu đã có từ rất sớm, nhưng phải đến thời Đường thì nó mới trở thành một lễ hội thực sự trong văn hóa của người Trung Quốc.

Còn tại Việt Nam, theo ghi nhận của các nhà khảo cổ, các hoạt động ăn mừng mùa màng vào mùa thu đã được khắc trên mặt trống đồng Ngọc Lũ. Có nghĩa là tết Trung thu cũng đã có từ rất lâu. Nhưng phải đến thời Lý, dưới sự ảnh hưởng của văn hóa Trung Quốc vào Việt Nam, lễ hội này mới thực sự trở thành một ngày tết truyền thống của người Việt và được tổ chức tại kinh thành Thăng Long. 

Tết Trung thu trong mỗi nền văn hóa có thể có nguồn gốc khác nhau nhưng tựu chung đều mang cùng một số ý nghĩa: 

• Ngày đoàn viên: Tết Trung thu còn được gọi là ngày tết đoàn viên bởi khi xưa, đây là dịp để người thân trong nhà tụ họp, gặp gỡ nhau sau một mùa vụ, cùng ăn bánh Trung thu, uống trà, ngắm trăng, vừa ôn lại những chuyện đã qua trong nửa đầu năm, vừa ăn mừng mùa vụ thắng lợi. Ngày nay, Trung thu là dịp để con cháu làm ăn xa nhà có cơ hội trở về nhà nghỉ ngơi, thăm hỏi ông bà, cha mẹ sau một thời gian dài. 
• Bày tỏ lòng biết ơn: Tết Trung thu cũng là dịp mà con cháu trong gia đình bày tỏ lòng biết ơn, hiếu kính ông bà, cha mẹ. Đồng thời, người lớn trong gia đình cũng sẽ dành những lời cảm ơn, trân trọng những đóng góp và nỗ lực của con trẻ.
• Vui chơi giải trí: Trung thu cũng là mùa của các lễ hội nên đây là dịp thích hợp để cả gia đình, đặc biệt là các bạn nhỏ, vui chơi giải trí, tham gia các hoạt động mang tính truyền thống, duy trì bản sắc văn hóa của dân tộc. 
• Giữ gìn và phát triển văn hóa dân tộc: Dịp tết Trung thu cũng là dịp để quảng bá, giữ gìn và phát triển các truyền thống mang bản sắc dân tộc thông qua các hoạt động như hội làng, rước đèn, phá cỗ, múa lân, thả đèn hoa đăng, làm bánh trung thu… 

Ý nghĩa của mâm cỗ tết Trung thu truyền thống

Mâm cỗ tết Trung thu ở mỗi vùng miền sẽ có sự khác biệt nhất định tùy thuộc vào phong tục cũng như hoa trái đặc trưng của từng vùng. Nhưng nhìn chung, chúng đều thể hiện tấm lòng hiếu kính của con cháu đối với tổ tiên, thần Phật cũng như thể hiện mong ước về một cuộc sống sung túc, đủ đầy, mùa màng bội thu.

Dù gia đình có điều kiện hay không thì vào tết Trung thu cũng đều cố gắng để chuẩn bị một mâm cỗ tươm tất nhất. Các loại trái cây được bày trên mâm cỗ thường là những hoa quả đặc trưng theo mùa của mỗi vùng miền. Đồng thời, cách chọn hoa quả về hình dáng và màu sắc cũng như cách sắp xếp, trang trí cũng đều là cách thể hiện mong ước sự ấm no, hạnh phúc, ước mong của mỗi gia đình.  

Mâm cỗ tết Trung thu Việt Nam

Mâm cỗ tết Trung thu ở mỗi miền có những đặc trưng riêng của từng vùng nhưng tựu chung đều có những vật phẩm chính gồm:

Bánh Trung thu

Bánh Trung thu là loại bánh không thể thiếu trên mâm cỗ Trung thu của người Việt, bao gồm 2 loại là bánh nướng và bánh dẻo. Bánh có thể được tạo hình tròn hoặc hình vuông, ngoài ra còn có một số bánh được tạo hình cá chép, con thỏ… nhằm giúp mâm cỗ thêm độc đáo và phong phú hơn. Họa tiết trên bề mặt bánh cũng mang nhiều ý nghĩa riêng, nhất là họa tiết bằng chữ mang nghĩa hạnh phúc, ấm no, nhưng phổ biến vẫn là họa tiết bằng hoa lá.

Lớp ngoài của bánh nướng có màu vàng nâu, rất thơm, còn với lớp bánh dẻo dường như có nhiều màu sắc hơn (hồng, xanh, trắng) vì được làm từ gạo nếp xay nhuyễn và có thể pha thêm chút màu cho bắt mắt. Dù là bánh nướng hay bánh dẻo thì phần nhân bên trong cũng rất đa dạng, nhiều nguyên liệu như gà quay, đậu xanh, lá dứa, thập cẩm, khoai môn, vi cá,.... 

Mâm ngũ quả

Hầu hết, người ta sẽ chọn các loại trái cây đặc trưng của mùa thu để bày trên mâm cỗ, vì dễ tìm, dễ mua và cũng có hương vị thơm ngon nhất. Tuy nhiên, đối với một số gia đình, có người sẽ chọn trái cây theo hình dạng và màu sắc, rồi kết hợp chúng với nhau trên mâm cỗ với hàm ý riêng, như:

• Bưởi: Tượng trưng cho sự may mắn, bình yêu cho gia chủ. Lớp vỏ xanh thể hiện sự tươi mát, thanh khiết, cùng với kiểu dáng căng tròn của trái bưởi mang đến sự ấm no, đầy đủ và sung túc. Bưởi cũng có thể dùng để tạo hình một chút chó lông xù xinh xắn giúp mâm quả trở nên độc đáo và mới lạ hơn. 
• Hồng giòn: Với hình dáng căng tròn và rắn chắc có ý nghĩa tương tự như bưởi, đồng thời lớp vỏ màu cam, màu đỏ làm tăng thêm phần sinh động cho mâm cỗ. 
• Chuối: Hình dáng của nải chuối trông giống như bàn tay người đang nhận lấy nhiều sự phước ban của thần linh cũng như dâng lên sự thành kích của gia chủ đối với tổ tiên. 
• Na: Đại diện cho sự sinh sôi, nảy nở nhờ các mắt na bên ngoài. 
• Thanh long: Hình dáng trái uốn lượn giống như rồng bay cùng với lớp vỏ màu đỏ tươi, đỏ hồng bên ngoài tượng trưng cho sự may mắn, phát lộc. 

Ngoài ra, nhờ đôi bàn tay khéo léo của người bày mâm mà trái cây còn được tỉa đẹp mắt, góp phần làm cho mâm cỗ trở nên đặc sắc và trang trọng hơn. 

Hương, đèn, trầu cau

Bên cạnh bánh nướng, bánh dẻo và trái cây thì mâm cỗ Trung thu vẫn không thể thiếu trầu cau, hương và đèn. Đây là truyền thống lâu đời của dân tộc Việt, nhờ mùi hương mà chúng ta bồi hồi nhớ lại nhiều kỉ niệm cùng với việc châm đèn, hóa vàng làm cho mâm cỗ gia tiên trở nên sáng hơn, thể hiện sự thành kính, tôn trọng. 

Lồng đèn truyền thống

Món đồ chơi được yêu thích của trẻ trong dịp Trung Thu đó chính là lồng đèn. Và đây cũng là món vật mà bạn có thể bày trên mâm cỗ, giúp tăng thêm không khí và nét đặc trưng cho đêm trăng rằm. Lồng đèn có nhiều hình dạng và chất liệu khác nhau, tùy theo mức độ sáng tạo của người làm. 

Trên đây là những chia sẻ của MediaMart để bạn có thể hiểu rõ hơn về nguồn gốc, ý nghĩa của tết Trung thu cũng như những phong tục tập quán truyền thống của người Việt trong dịp tết này. Đừng quên thường xuyên truy cập mediamart.vn để tham khảo thêm nhiều thông tin hữu ích khác nhé!